چک‌لیست استاندارد جهانی برای مناسب‌سازی محیط زندگی سالمندان  بر اساس WHO و ADA

با افزایش جمعیت سالمندان در جهان، طراحی و مناسب‌سازی محیط زندگی آن‌ها اهمیت بیشتری یافته است.

هدف از مناسب‌سازی خانه یا محل کار، ایجاد فضایی است که سالمندان بتوانند با آرامش، استقلال و امنیت در آن زندگی یا فعالیت کنند.

۱. ورودی و دسترسی ساختمان   Entrance & Accessibility

مسیر ورودی باید بدون پله یا با سطح شیب‌دار (Ramp) باشد.

عرض رمپ حداقل ۹۰ سانتی‌متر و حداکثر شیب ۱:۱۲ باشد (یعنی به ازای هر ۱ متر ارتفاع، ۱۲ متر طول).

در ورودی باید دارای دستگیره‌های اهرمی Lever Handles   باشد، نه دستگیره گرد.

آستانه در نباید بیش از ۲ سانتی‌متر ارتفاع داشته باشد تا مانع عبور ویلچر نشود.

محل ورودی باید روشنایی کافی و ضدلغزش داشته باشد.

? منبع: ADA Standards for Accessible Design, Section 404

۲. فضاهای داخلی و مسیرهای حرکتی (Interior Circulation)

حداقل عرض راهروها باید ۹۰ سانتی‌متر و مسیرهای اصلی ۱۲۰ سانتی‌متر باشد.

کفپوش باید ضدلغزش، بدون پله و اختلاف سطح باشد.

در تقاطع مسیرها، فضای چرخش ویلچر با قطر ۱۵۰ سانتی‌متر در نظر گرفته شود.

از فرش‌های ضخیم یا لبه‌دار خودداری شود (خطر لغزش).

روشنایی مسیرها باید یکنواخت و بدون سایه‌های تند باشد.

? منبع: WHO Housing and Health Guidelines, Chapter 4

۳. سرویس بهداشتی و حمام  Bathroom & Toilet

در کنار توالت و داخل حمام باید دستگیره‌های افقی و عمودی  Grab Bars  نصب شود.

ارتفاع توالت باید حدود ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر باشد.

کف سرویس و حمام باید ضدلغزش و قابل شست‌وشو باشد.

ترجیحاً از دوش دستی Hand Shower  با پایه قابل تنظیم استفاده شود.

درب حمام باید به سمت بیرون باز شود و قفل اضطراری داشته باشد.

? منبع: ADA Standards, Section 604; WHO Age-friendly Housing Guidelines

۴. آشپزخانه

ارتفاع پیشخوان‌ها و سینک باید حدود ۸۵ سانتی‌متر باشد.

فضای زیر سینک باید باز و قابل دسترسی با ویلچر باشد.

اجاق گاز باید دارای کلیدهای ایمن و در دسترس باشد.

وسایل پرکاربرد باید در ارتفاع بین ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر نصب شوند.

از کابینت‌های با درب کشویی یا فشاری استفاده شود.

? منبع: ADA Design Guide, Kitchen Adaptations for Elderly and Disabled

۵. اتاق خواب (Bedroom)

مسیر حرکت از درب تا تخت باید حداقل ۹۰ سانتی‌متر عرض داشته باشد.

ارتفاع تخت بین ۴۵ تا ۵۰ سانتی‌متر باشد تا نشستن و برخاستن راحت باشد.

کلید برق و پریزها در ارتفاع ۴۵ تا ۱۲۰ سانتی‌متر از کف نصب شوند.

نور کافی و کنترل‌شونده در کنار تخت نصب شود (لامپ مطالعه یا ریموت نوری).

? منبع: WHO Elderly Housing Safety Recommendations, 2022

۶. روشنایی و دید بصری (Lighting & Visual Access)

از نور طبیعی حداکثر استفاده شود.

روشنایی عمومی فضا باید حداقل ۲۰۰ لوکس باشد.

از چراغ‌های دارای سایه‌انداز یا نور مستقیم پرهیز شود.

کلیدهای برق باید در ورودی هر فضا و در ارتفاع قابل دسترس نصب شوند.

استفاده از چراغ‌های سنسور حرکتی در راهروها و سرویس‌ها توصیه می‌شود.

? منبع: WHO Guidelines for Age-friendly Cities and Communities

۷. ایمنی عمومی (General Safety)

نصب آلارم دود و گاز در آشپزخانه و اتاق خواب.

سیم‌کشی برق باید استاندارد و بدون سیم‌های در معرض دید باشد.

کف‌ها باید خشک و بدون لغزش نگه داشته شوند.

داروها و مواد شوینده در کابینت‌های قفل‌دار و دور از دسترس باشند.

شماره تماس‌های اضطراری در نقاط مشخص (مثلاً کنار تلفن) نصب شوند.

? منبع: WHO Home Safety for Older Adults Report, 2021

۸. محیط بیرونی و حیاط (Outdoor Environment)

مسیر حیاط و پارکینگ باید صاف، بدون سنگ و ناهمواری باشد.

در صورت وجود پله، نرده‌های دوطرفه نصب شود.

نیمکت‌های با پشتی و دسته در فضاهای باز تعبیه شوند.

روشنایی شبانه با چراغ‌های حسگر حرکتی تأمین شود.

? منبع: ADA Outdoor Accessibility Design, Section 403

۹. سازمان‌ها و محیط‌های کاری (Office & Public Spaces)

رمپ و آسانسور الزامی است.

سرویس بهداشتی مناسب سالمندان در هر طبقه وجود داشته باشد.

میزهای کار و پذیرش با ارتفاع مناسب طراحی شوند.

صندلی‌ها باید پشتی‌دار و با دسته باشند.

استفاده از تابلوهای راهنما با فونت بزرگ و رنگ متضاد توصیه می‌شود.

? منبع: ADA Workplace Accessibility Standards; WHO Age-friendly Workplaces Report

جمع‌بندی

مناسب‌سازی محیط زندگی و کار، تنها یک اقدام مهندسی نیست؛ بلکه حرکتی انسانی و آینده‌نگرانه است.

با اجرای این چک‌لیست، ما نه‌تنها ایمنی سالمندان را افزایش می‌دهیم، بلکه شرایطی فراهم می‌کنیم تا همه افراد، در هر سن و توانایی، بتوانند با آرامش، استقلال و کرامت در جامعه حضور داشته باشند.

منابع:

World Health Organization. Housing and Health Guidelines, 2018|
World Health Organization. Age-friendly Cities and Communities, 2021
ADA (Americans with Disabilities Act) Accessibility Standards for Design, 2010
U.S. Department of Housing and Urban Development. Design Guide for Accessible Housing, 2022